türkmen alfabesi ne demek?

Türkmen alfabesi, (Türkmence: Türkmen elipbiýi) Türkmen dilinin Latin harfleri yardımı ile yazımında kullanılan alfabedir. 1993 yılında beri Türkmenistan'da kullanılmaya başlanmıştır. Alfabe Türk alfabesini temel alarak oluşturulduysa da birkaç farklılık bulunmaktadır: Türkçedeki C harfi yerine J, J harfi yerine Ž, I harfi yerine Y, V harfi yerine W, Y harfi yerine Ý harfleri kullanılmaktadır. Ayrıca Türk alfabesinde bulunmayan açık e sesini göstermek için Ä, genizcil n sesini göstermek için Ň harfleri eklenmiştir. Alfabede C, Ğ ve V harfleri yoktur.

Alfabetik sıralama

Kiril alfabeler:

Аа, Бб, Вв, Гг, Дд, Ее, Ёё, Жж, Җҗ, Зз, Ии, Йй, Кк, Лл, Мм, Ңң, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, (Цц), Чч, Шш, (Щщ), (Ъъ), Ыы, (Ьь), Ээ, Әә, Юю, Яя

Latin alfabeler:

Aa, Bb, Çç, Dd, Ee, Ää, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Žž, Kk, Ll, Mm, Nn, Ňň, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Ww, Yy, Ýý, Zz

veya:

<table border=0 cellpadding=2 cellspacing=0 style="font-weight: 300; font-size: 150%;"> <tr align=left style="background:khaki"> <td>

A B Ç D E ÄF G H I JŽK L M NŇO Ö P R S Ş T U ÜW Y Ý Z

</td> </tr> <tr align=left style="background:#efefef"> <td>

a b ç d e ä f g h i j ž k l m n ň o ö p r s ş t u ü w y ý z

</td> </tr> </table>

Ünlü ve ünsüzler:

a, e, ä, y, i, o, ö, u, ü harfleri ünlü sesleri, diğer harfler ünsüz sesleri anlatmak için kulanılır.

Harfler

• Ä: Tatarca’da, Gagavuzca’da ve Türkmence’de kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Ə). Ses ve harf karşılığı olarak Arapça’da, Almanca’da ve Azerbaycanca'da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: Dünýä (Dünya).
• Ň: Gırtlağa yakın genizden çıkarılan N ve G karışımı bir sestir. Bazen de NG/NĞ olarak öngörülür. Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Osmanlıca’daki üç noktalı Kaf-ı Nûni (ڭ) harfinin karşılığıdır. Örneğin: İç Anadolu’da, özellikle Sivas yöresinde Saňa, Baňa, Deňiz sözcükleri. Pek çok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sözcükler aslında Teňri ve Teňiz şeklinde okunur. (Tatarcada Ñ harfi ile, Uniform Türk Alfabesi’nde ise Ņ ile gösterilir.)
• Ž: Türkmence’de ve Boşnakça’da kullanılır. Türkçedeki J sesini karşılar. Örneğin: Žurnal (Jurnal).
• Y: Bu harf pek çok dilde Türkçe’deki I sesine denk düşer. Örneğin: Uzynlyk ("Uzınlık" okunur; Uzunluk).
• Ý: Türkçedeki Y sesidir. Örneğin: Aý (Ay).
• J: Türkçedeki C sesidir. Örneğin: Jan (Can).

Yazışma çizelgesi

Latin harf	Kiril eşdeğeri	Sesçil gerçek anlamı
A a	А а	[a]
B b	Б б	[b]
Ç ç	Ч ч	[ʧ]
D d	Д д	[d]
E e	Е е	[je], [e]
Ä ä	Ә ә	[æ]
F f	Ф ф	[ɸ]
G g	Г г	[g~ʁ]
H h	Х х	[h~x]
I i	И и	[i]
J j	Җ җ	[ʤ]
Ž ž	Ж ж	[ʒ]
K k	К к	[k~q]
L l	Л л	[l]
M m	М м	[m]
N n	Н н	[n]
Ň ň	Ң ң	[ŋ]
O o	О о	[o]
Ö ö	Ө ө	[ø]
P p	П п	[p]
R r	Р р	[r]
S s	С с	[θ]
Ş ş	Ш ш	[ʃ]
T t	Т т	[t]
U u	У у	[u]
Ü ü	Ү ү	[y]
W w	В в	[β]
Y y	Ы ы	[ɯ]
Ý ý	Й й	[j]
Z z	З з	[ð]

Latin alfabesi söylenişi

Türkmen elipbiýi

<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Harf</p></th> <th><p>İsim</p></th> <th><p><a href="IPA" title="wikilink">IPA</a></p></th> <th><p>Harf</p></th> <th><p>İsim</p></th> <th><p><a href="IPA" title="wikilink">IPA</a></p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p><a href="A" title="wikilink">A</a>, a</p></td> <td><p>a</p></td> <td></td> <td><p><a href="N" title="wikilink">N</a>, n</p></td> <td><p>en</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="B" title="wikilink">B</a>, b</p></td> <td><p>be</p></td> <td></td> <td><p><a href="Ň" title="wikilink">Ň</a>, ň</p></td> <td><p>eň</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Ç" title="wikilink">Ç</a>, ç</p></td> <td><p>çe</p></td> <td></td> <td><p><a href="O" title="wikilink">O</a>, o</p></td> <td><p>o</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="D" title="wikilink">D</a>, d</p></td> <td><p>de</p></td> <td></td> <td><p><a href="Ö" title="wikilink">Ö</a>, ö</p></td> <td><p>ö</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="E" title="wikilink">E</a>, e</p></td> <td><p>e</p></td> <td></td> <td><p><a href="P" title="wikilink">P</a>, p</p></td> <td><p>pe</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Ä" title="wikilink">Ä</a>, ä</p></td> <td><p>ä</p></td> <td></td> <td><p><a href="R" title="wikilink">R</a>, r</p></td> <td><p>er</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="F" title="wikilink">F</a>, f</p></td> <td><p>fe</p></td> <td></td> <td><p><a href="S" title="wikilink">S</a>, s</p></td> <td><p>es</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="G" title="wikilink">G</a>, g</p></td> <td><p>ge</p></td> <td></td> <td><p><a href="Ş" title="wikilink">Ş</a>, ş</p></td> <td><p>şe</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="H" title="wikilink">H</a>, h</p></td> <td><p>he</p></td> <td></td> <td><p><a href="T" title="wikilink">T</a>, t</p></td> <td><p>te</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="I_(temel_Latin)" title="wikilink">I</a>, i</p></td> <td><p>i</p></td> <td></td> <td><p><a href="U" title="wikilink">U</a>, u</p></td> <td><p>u</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="J" title="wikilink">J</a>, j</p></td> <td><p>je</p></td> <td></td> <td><p><a href="Ü" title="wikilink">Ü</a>, ü</p></td> <td><p>ü</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Ž" title="wikilink">Ž</a>, ž</p></td> <td><p>že</p></td> <td></td> <td><p><a href="W" title="wikilink">W</a>, w</p></td> <td><p>we</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="K" title="wikilink">K</a>, k</p></td> <td><p>ka</p></td> <td></td> <td><p><a href="Y" title="wikilink">Y</a>, y</p></td> <td><p>y</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="L" title="wikilink">L</a>, l</p></td> <td><p>el</p></td> <td></td> <td><p><a href="Ý" title="wikilink">Ý</a>, ý</p></td> <td><p>ýe</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="M" title="wikilink">M</a>, m</p></td> <td><p>em</p></td> <td></td> <td><p><a href="Z" title="wikilink">Z</a>, z</p></td> <td><p>ze</p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>

Örnekler

Jeýhun bilen bahry-Hazar arasy,

Çöl üstünden öser ýeli türkmeniň;

Gül-gunçasy – gara gözüm garasy,

Gara dagdan iner sili türkmeniň.

<!-- -->

''Amuderya-ve Hazar deniz arası,

Çöl üstünden genişler yeli türkmen'in;

Gül-tomurcuğu - kara gözüm karasi

Kara dağdan deve seli türkmen'in.

<!-- -->

Hak sylamyş bardyr onuň saýasy,

Çyrpynşar çölünde neri, maýasy,

Reňbe-reň gül açar ýaşyl ýaýlasy,

Gark bolmuş reýhana çöli türkmeniň.

<!-- -->

''Hak saygin vardir onun kum tepeleri,

Kum fırtınası çölünde nere, oluşturmasi (maýasy),

Renk-ve-renk gül açar yeşil yaylasi,

Boğul olmaz reyhana çöli türkmen'in.

<!-- -->

Al-ýaşyl bürenip çykar perisi,

Kükeýip bark urar anbaryň ysy,

Beg, töre, aksakal ýurduň eýesi,

Küren tutar gözel ili türkmeniň.

<!-- -->

''Al-yeşil bulut çıkar perisi,

Kokulu bark vurar kehribar'in kokusu,

Bey, töre, ak-sakal yurtun sahibi,

Tay yakalar güzel ili türkmen'in.

<!-- -->

Ol merdiň ogludyr, mertdir pederi,

Görogly¹ gardaşy, serhoşdyr seri,

Dagda, düzde kowsa, saýýatlar diri

Ala bilmez, ýolbars ogly türkmeniň.

<!-- -->

''Ol mert'in oğludir, mertdir pederi,

Köroğlu kardeşi, sarhoşdir tedavi,

Dağda, düzde kovacaksa, kum tepeler diri,

Alacalı bilmez, aslan oğlu türkmen'in.

<!-- -->

Köňüller, ýürekler bir bolup başlar,

Tartsa ýygyn, erär topraklar-daşlar,

Bir suprada taýýar kylynsa aşlar,

Göteriler ol ykbaly türkmeniň.

<!-- -->

''Könüller, yürekler bir dolgu başlar,,

Tartacaksa yikil, erir topraklar-taşlar,

Bir sofrada hazır kılacaksa aşlar(yiyecekler),

Kadar alir ol ikbali türkmen'in.

<!-- -->

Köňül howalanar ata çykanda,

Daglar lagla döner gyýa bakanda,

Bal getirer, joşup derýa akanda,

Bent tutdurmaz, gelse sili türkmeniň.

<!-- -->

''Könül havalar ata çikanda,

Dağlar lagla döner eğik bakanda,

Bal getirir, taşar nehir akışta,

Baraj tutmaz, geleceksa seli türkmen'in.

<!-- -->

Gapyl galmaz, döwüş güni har olmaz,

Gargyşa, nazara giriftar olmaz,

Bilbilden aýrylyp, solup, saralmaz,

Daýym anbar saçar güli türkmeniň.

<!-- -->

''Bilgisiz kalmaz, kırık günü harap olmaz,

Laneti, nazara giriftar olmaz,

Bülbülden tamamlar, solur, sari olmaz,

Dayım kehribar saçlar gülü türkmen'in.

<!-- -->

Tireler gardaşdyr, urug ýarydyr,

Ykballar ters gelmez hakyň nurudyr,

Mertler ata çyksa, söweş sarydyr,

Ýow üstüne ýörär ýoly türkmeniň.

<!-- -->

''Kabileler kardeşdir, irk yaridir,

Ikballar ters gelmez hak'in nurudir,

Mertler ata çikacaksa, savaş saridir,

Yardim üstüne yürür yolu türkmen'in.

<!-- -->

Serhoş bolup çykar, jiger daglanmaz,

Daşlary syndyrar, ýoly baglanmaz,

Gözüm gaýra düşmez köňül eglenmez,

Magtymguly – sözlär tili türkmeniň.

<!-- -->

''Sarhoş olup çikar, ciger daglanmaz,

Taşlari kaldirir, yola bağlanmaz,,

Gözüm kuzeydoğu düşmez könül durmaz,

Magtymguly – sözler dili türkmeniň.

Ayrıca bakınız

• Uniform Türk Alfabesi
• Sovyetler Birliği'nde latinizasyon

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Omniglot
• Türkmençe Öwrenýäris

Orijinal kaynak: türkmen alfabesi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩

Kategoriler